حکمت ایلود    آموزش ابتدایی شهرستان بستک

حمید رضا ترکمندی – کارشناس ارشد مدیریت

       اگر عوامل مزاحم هنگام تدریس حذف نشود و یا تاثیر آنها به حداقل کاهش نیابد ، استفاده از هر نوع روش تدریس توسط معلم ، کارساز نخواهد بود .معلم باید از مهارت های مدیریت کلاس استفاده نموده و کنترل مناسبی بر آن داشته باشد ، هدف اصلی اشراف بر کلاس درس صرفا" ایجاد یک نظم فیزیکی  نیست و یکی از اهداف آن ایجاد محیطی مناسب برای تدریس معلم است .  اگر به هر دلیل  اوقات معلم در کلاس تلخ شده یا کنترل کلاس از دستش خارج شده و احیانا" برخورد های تندی صورت گیرد ، آن ساعت درسی برای معلم و دانش آموزان ، خسته کننده و بیهوده سپری خواهد شد . یکی از دلایل این اوقات تلخی می تواند مزه پرانی بیهوده و متلک گویی دانش آموزان به هم باشد که در صورت تکرار ، فضای کلاس را متشنج خواهد کرد. قصد اصلی این دسته از دانش آموزان ، دست انداختن معلم نیست بلکه سرو کارشان با دیگر همکلاسی هاست ولی اگر معلم حساسیت بیش از اندازه به آن نشان دهد و یا برخورد نسنجیده و تند بکند ، ممکن است یه تدریج سمت و سوی این مزه پرانی ها و متلک گویی ها ، متوجه معلم گردد . این وضعیت در دبیرستان ها بیشتر و در راهنمایی کمتر و به ندرت در ابتدایی مشاهده می شود .

       معلمان  مبتدی هیچگاه صدای خنده دسته جمعی دانش آموزان را که بر اثر گفتن کلماتی بی ارزش توسط یکی از آنها یا کارهایی مانند : با صدای بلند سرفه یا عطسه کردن ، ایجادسرو صدا با میز و نیمکت ، بی دلیل داد زدن ، از جای خود برخاستن ، پرت کردن چیزی به سوی دیگران ،زدن بغل دستی ، انداختن وسایل دوستان به زمین برای جلب توجه، شکلک در آوردن برای دانش آموزان دیگر و غیره ، فراموش نمی کنند و گاهی اوقات فکر می کنند که معلم مورد تمسخر قرار گرفته است .

          با جستجو در اینترنت حتی چند خط هم در مورد موضوع فوق وجود نداشت و همین باعث شد تا صرفا" بر اساس تجربه شخصی مختصری نوشته شود تا دیگران بیشتر به موضوع بپردازند .

دلایل زیادی برای متلک گویی و مزه پرانی دانش آموزان در کلاس وجود دارد ؛

1-      مطرح کردن خود و جلب توجه سایرین به خود

2-      احساس می کنند در کلاس فراموش شده اند.

3-      در کلاس مورد تشویق قرار نمی گیرند(به حساب نمی آیند)

4-      عادت به این کارها دارند مخصوصا" اینکه سایر دانش آموزان به کار آنها واکنش نشان می دهند.

5-      احساس قلدری کرده و دیگر دانش آموزان(ضعیف تر) را موظف به خندیدن به کارهایشان می دانند.

6-      بر خورد مناسب و سنجیده ای از سوی معلم با آنها نمی شود.

7-      ممکن است در محیط خانواده یا دوستان برای این عمل تشویق شوند.

8-      امتیاز و نقطه مثبتی برای مطرح شدن در کلاس ندارند.

9-      احساس کمبود کرده یا ضعف شخصیتی دارند.

10-آنها شاید به دنبال تنوع در کلاس باشند.

11-یکنواختی ، خشک بودن و خسته کننده بودن فضای کلاس.

12-با بی برنامگی کلاس روبرو می شوند.

13-در حالت انضباط افراطی و رسمی دائمی در کلاس ، این اعمال بیشتر خواهد شد.

14-بی علاقگی به کلاس و مدرسه و جذابیت نداشتن آن برای دانش آموزان.

15- شاید به این نکته پی برده اند که معلم نسبت به این کار حسایت دارد.

15-ودلایل بسیار دیگر ...

      از میان عوامل دخیل در مزه پرانی و متلک گویی هنگام تدریس و در کلاس درس ، یکی از آنها که به تجربه ثابت شده است ؛  " عدم توانایی یا فقدان امکان مطرح شدن مناسب  دانش آموز درکلاس درس "  است . یعنی هدف این دسته دانش آموزان این است که به نوعی در نزد سایرین مطرح شوند وسپس در خارج کلاس ، از همکلاسی های خود تعریفاتی در مورد عملشان در کلاس ، بشوند ، و از این تعریفات لذت می برند .

     درزیر پیشنهادات و تجربیاتی برای برخورد مناسب با این عمل دانش آموزان به اختصار ذکر می شود  ولی قبل از آن موکدا" متذکر می گردد که ؛  اعمال شیوه های خشونت آمیز ، خشن ، سرکوبگرانه در کلاس درس ، ترساندن از خانواده ، دفترمدرسه، معاون و نمره ،بدترین انتخاب و ساکت کردن موقت ، در این رابطه است .زمانی کار شما موثر است که دانش آموزان واقعا" و عامدا" این کار را تکرار نکنند و گرنه تا آخر سال باید منتظر اقدامات اخلال گرانه عمدی و غیر عمدی آنان در کلاس باشید.معلم با تجربه به دنبال شناسایی علل و اتخاذ تصمیم برای رفع بهتر مشکل است و گرنه ترساندن آنان با اخراج از کلاس و نمره منفی و نمره تک ،کارساز نیست .

      پیشنهادات زیر باید با در نظر گرفتن تمام شرایط توسط معلم برای تاثیر گذاری بیشتر  ، اعمال شود ؛

1-      شناسایی دانش آموز(یا دانش آموزانی) که نظم کلاس را با این کار خود مختل می کنند .

2-   یکی از بهترین و موثر ترین شیوه های برخورد این است که به صورت خصوصی و بیرون کلاس و با حالت دوستانه توسط معلم به وی تذکر داده شود(در حضور دانش آموزان ،صحیح نیست) و وی را از عواقب نامطلوب این عمل مانند ؛  مضحکه و مورد تمسخر قرار گرفتن توسط دانش آموزان  و تداوم این تمسخر گرفتن حتی در خارج از مدرسه ،کم شدن ارزش وی ، جدی نگرفتن وی و غیره  آگاه کنیم .

3-      شناسایی یک نقطه مثبت یا امتیاز در دانش آموز برای اقدامات بعدی مانند داشتن خط خوب .

4-   در صورت امکان استفاده از این دانش آموزان در اجرای مراسم آغازین یا مراسم دیگر مدرسه  به صورت محدود و تک نفری و تشویق لفظی وی در حضور دانش آموزان کلاس خود در جلسه بعد  ، مانند؛ نیایش صبحگاهی را با صدای بلند و شمرده خواندی ! دیروز هنگان خواندن نیایش اصلا" حول نشدی !

5-   تغییر جای دانش آموز در کلاس و یا پراکنده کردن گروه آنان به نحوی که متوجه عمدی بودن این تعویض نشوند ، این کار به بهانه تغییر چیدمان میز و صندلی ها برای کار گروهی هم ممکن است .در غیر این صورت با معاون مدرسه هماهنگ کنید که در وقت مقتضی جای آنان را تغییر دهد.

6-   استفاده از این دسته دانش آموزان در الگوی تدریس ایفای نقش ، بسیار موثر است و آنها معمولا" برای این کار هم داوطلب خواهند شد به عنوان مثال ؛ اگر موضوع درس به مزاحمت ارتباط داشته باشد ، 2 یا 3 نفر از دانش آموزان ( با هماهنگی قبلی )در قسمتی از فرایند تدریس یک جلسه ، شرکت داده شوند و نقاط مثبت کار آنها ، ذکر شود.

7-   استفاده از تشویق لفظی در کلاس بسیار مهم است اما برخی تشویق ها که حتی توسط معلمان با سابقه  مورد استفاده قرار می گیرد ، درست نیست و کارکرد مطلوبی ندارد و به عنوان عادت کلامی معلم به سادگی توسط دانش آموزان شناخته خواهد شد و گفتن یا نگفتن آن تاثیری به حال آنها نخواهد داشت و دانش آموزان به خوبی پی می برند که این عبارات ، بی خاصیت و الکی هستند !  مانند ؛

 شما دانش آموز خیلی خوبی هستید ! ( خوب تعریف نشده)

 شما ایده آل هستید! ( ایده آل چیست؟)

 خیلی خیلی خوب!

 شما عالی هستید!(عالی از چه نظر؟)

 شما بهترین هستید! ( بهترین یعنی چه ؟)و ...

       توجه نمایید که در عبارات بالا دلیل تشویق مشخص نیست و یک عبارت کلی است ، به جای آن بهتر است نوع عمل و دلیل تشویق شما تلویحا" ذکر گردد  ؛ مانند ؛

 شعررابا احساس خواندی ! من تحت تاثیر قرار گرفتم !

 پیشرفت های شما من را خوشحال کرده از نمره 11 به 15 رسیدی !

 آفرین ، شمرده و با صدای بلند انشای خود را خواندی!

 تمرین های ریاضی را با صبر و حوصله حل کردی! و ...

8-   این دسته از دانش آموزان اگر مزاحمت خود را در کلاس کم کرده یا ترک کنند ، منتظر و نیازمند توجه و تشویق مناسب معلم هستند و گرنه بعد از مدتی دوباره شروع خواهند کرد .

9-   اگر بین معلم و کارکنان مدرسه هماهنگی های مطلوبی باشد ، و از این هماهنگی برای اصلاح رفتار یا تشویق دانش آموزان استفاده گردد ، بسیار مفید است  ، مثلا" معاون آموزشگاه در حیاط مدرسه و به صورت اتفاقی از زبان معلم به دانش آموزمزه پرانی که کار نامناسب خود را کمتر کرده ، تعریف نماید ، خیلی موثر است .

10-  رعایت اعتدال در تعریف و تشویق این دانش آموزان نزد همکلاسی های خود ، لازم است ،  اینکه شاگردان دیگر تصور نکنند  معلم توجه ویژه ای به دانش آموزان مزه پران یا مزاحم دارد .

11-  معلم در پایان ترم یا پایان هر ماه با ملاحظات کامل ، گزارشی دوستانه از وضعیت کلی رفتاری کلاس به دانش آموزان ارائه دهد و تلویحا" اشاره نماید که چه دسته دانش آموزان نسبت به اصلاح رفتار خود اقدام کرده اند ( این کار در قالب تشکر کلی یک دسته بخصوص در کلاس بدون ذکر نام دانش آموز یا دسته آنان ، هم امکان پذیر است ) مثلا" : "در هفته های اول سال تحصیلی به دلیل عدم آشنایی ، برخی دانش آموزان  ، مزاحم تمرکز حواس سایر همکلاسیهای خود می شدند ولی در این اواخر مشکلی نیست ، همه به هم احترام گذاشته و من تشکر می کنم "( البته باید واقعا تغییری در آنان به وجود آوده باشد )

12-  سپردن برخی کارهای کلاس به صورت موردی به این دسته دانش آموزان مثل : آوردن گچ ، کاغد یا ماژیک از دفتر ، بردن چیزی به دفتر، پاک کردن وایت برد، در صورت توانایی ، تمرین با دانش آموزان کلاس برای  اجرای نمایش کوتاه در کلاس به مناسبتها مختلف و غیره  البته در اوایل  ممکن است برخی  حرکات خنده دار برای دانش آموزان دیگر انجام داده یا کلماتی را به نشانه خوشحالی خود بگویند ، که اینجا چشم پوشی معلم و نادیده گرفتن آن ، مناسبتر است .

13-  یک تجربه موفق در این مورد ؛ اگر در کلاس 6 نفر از این دسته از دانش آموزان داشته باشیم ، متناسب با موضوع درس یا در غیر این صورت در اوقات آزاد کلاس در رابطه با مسایل اجتماعی ، آنها را در بحث های کلاسی آزاد ، شرکت دهیم ، آنوقت متوجه می شویم چقدر با انرژی از نظر خود دفاع می کنند ، روش کار این طور است که دو میز را در قسمت پایین کلاس روبروی هم می گذاریم و 4 نفر از دانش آموزان را دو به دو  روبروی هم ،  در مورد یک موضوع ( مرتبط با درس )بحث می کنند ، سایر دانش آموزان کلاس هم باید با رعایت نظم و سکوت به دقت به بحث آنها گوش کنند و معلم نیز هدایت نسبی مباحثه آنها را به عهده گیرد تا ازموضوع دور نشوند . موضوع آزاد در کلاس مدارس پسرانه می تواند این باشد( یا هر موضوع به انتخاب معلم ) :  " اثرات منفی صداهای ناهنجار موتور سیکلت ها "

14-  در هر حال خونسرد بودن معلم برای وقایع پیش بینی نشده در کلاس همیشه سودمند است ، اگر دانش آموزان بدانند معلم نسبت به چیزی حساسیت دارد ، اگر قصد آزار و اذیت وی را بنمایند حتما" از آن ، به عنوان نقطه ضعف استفاده خواهند کرد و این در دبیرستان به وفور مشاهده می گردد .

15-  علاقمندی خود به شاگردان را آشکار نمایید . اگر دانش آموزان بدانند یک معلم بدانها علاقه دارد و برایشان دل می سوزاند و زحمت مضاعف می کشد ، وی را دوست خواهند داشت و اخلال ها به حد اقل خواهد رسید.

16-  گاهی وقت استفاده از روش غیر کلامی و چشمی برای کنترل دانش آموزان یا رساندن  این منظور که دانش آموزی  مرتکب خطا شده است  ، مفید است ، این کار باعث حواس پرتی سار دانش آموزان و جلب توجه شان نخواهد شد .

17-  فرصتی برای آزاد کردن انرژی شاگردان فراهم نمایید . همگان می دانیم که کودکان و نوجوانان دارای انرژی خاصی هستند ، خیلی از مواقع علت بروز بی نظمی  وجود انرژی نهفته در دانش آموز می باشد لذا معلمان می توانند ضمن هوشیاری شرایطی را بو جود آورند تا انرژی آنان آزاد گردد در دوره های ابتدایی با همخوانی در مورد یک مطلب ، دست زدن ، و در دوره های بالاتر  بوسیله آزاد گذاشتن آنها برای دقایقی که با یکدیگر صحبت کرده ، بخندند و راحت باشند .

18-  قوانین و مقررات انضباطی مورد انتظار خود را به دانش آموزان توضیح دهید ، اینکه اگر کسی نظم کلاس را مختل کند ، یک بی انضباطی محسوب می گردد ، البته ذکر احادیث ، داستانهایی از روش معصومین ع ، خاطرات خود و غیره در این موارد بسیار نافع است.

19-  جلسه اول هر کلاس بسیار مهم است و افراد بعد از آن در مورد شما و روش تان قضاوت خواهند کرد اینکه ، سخت گیر است ، مهربان است، عصبی است ، با سواد است و ... در جلسه اول  اقتدار خود را ثابت نمایید و تذکر دهید که  کلاس شما دارای مقرراتی است و انتظاراتی از دانش آموزان دارید و از جلسات بعد به تدریج انعطاف و دموکراسی را به کلاس برگردانید .

20-  رفتار غلط شاگرد را توهین عمدی به خود محسوب ننمایید  ، در این حال نیز نباید  واکنش تند توام با خشونت از خود نشان دهید ، مثلا اگر دانش آموزان به اتفاقی که زنگ تفریح رخ داده خندیده اند ، نباید حساسیت خاصی نشان دهیم و آن ساعت را تا پایان به خشم و تندی بگذرانیم ...

21-  استفاده از روشهایی برای به کارگیری دانش آموزان مخل نظم ، باعث خواهد شد آنها فرصت این کار را نداشته باشند ، این بسته به معلم است که با چه روشهایی و در راستای تدریس ، چگونه آنها را به کار مفیددر کلاس مشغول نماید .

22-  چنانچه هیچیک از روشهای فوق کارساز نبود ، با مشاور مدرسه هماهنگی کنیدتا با دانش آموز صحبت کرده و تدابیر دیگری بیاندیشد.

امید است سایر همکاران گرامی نظرات و نوشته های خود در این مورد را برای اطلاع دیگران منتشر نمایند .

لطفا " از این مطلب فقط با این مشخصات استفاده نمایید :